‘Deze week is de kunstenaar Ad Schouten overleden, Hij is onder meer bekend van zijn buitenwerk. Met name op Rotterdam Zuid.’
(De Havenloods, 21 juli 2017)
Ad Schouten is geboren op Zuid en heeft daar het grootste deel van zijn leven gewoond. De laatste vijftien jaar woonde hij aan de Noordkant van de Maas, zij het met zicht op Zuid. Gedurende zijn gehele kunstenaarspraktijk heeft hij een sterke betrokkenheid betoond met het zuidelijk stadsdeel.
In 1994 werd op de hoek Bloemfonteinstraat/Hillelaan zijn muurschildering Onomkeerbaar geïnstalleerd. Ad heeft tot aan zijn twaalfde met zijn ouders en grootmoeder in de Bloemfonteinstraat gewoond. In zijn kenmerkende handschrift geeft hij in dit werk een beeld van zichzelf weer als tienjarig jongetje in de jaren ‘50 dat uitkijkt over Katendrecht en de toen nog bedrijvige Maashaven waar stukgoedoverslag plaatsvond en waar kinderen aan de kades eindeloos konden spelen en avonturen beleefden. Met de titel Onomkeerbaar refereert hij aan het voorbijgaan van deze periode. De muurschildering is in het voorjaar van 2018 gerestaureerd en vormt nog steeds een markant aandachtspunt voor de talloze dagelijkse passanten.
In de jaren ‘60 betrok het gezin Schouten een woning in Zuidwijk. De wijk gold destijds als ‘het grote experiment’, met veel groen, culturele centra en ruime, lichte woningen ontworpen in de stijl van het functionalisme en het nieuwe bouwen. Reeds tijdens de oorlogsjaren waren de contouren van deze nieuwe stadswijk geschetst door ir. Alexander Bos en de socialistische architect Willem van Tijen. Na de oorlog werd Alexander Bos benoemd tot directeur van de Rotterdamse Dienst Volkshuisvesting en leek het concept van die nieuwe stadswijk gerealiseerd te worden. Maar de praktijk was weerbarstig, er bleek onvoldoende geld met als gevolg dat de culturele voorzieningen merendeels uit het bouwbudget werden geschrapt. Ad was een bewonderaar van Van Tijen. “De inspiratiebron van Willem van Tijen is toevallig ook de mijne. Dat wil zeggen: ik heb me altijd geïnteresseerd voor het constructivisme zoals dat in Rusland werd vertegenwoordigd door de gebroeders Vesnin en Rodchenko. Je belandt daardoor vanzelf bij de Stijl en het Nieuwe Bouwen. En bij dat Nieuwe Bouwen hoort ook van Tijen, die bovendien een van de grondleggers is van de sociale woningbouw in ons land.” 2 In 2006 had hij een ode gebracht aan deze architect met een kunstwerk in het Van Tijen plantsoen aan de Slinge. Hier combineerde hij tekst en ontwerpen van Van Tijen in een patroon waarin de contouren van Zuidwijk herkenbaar zijn, uitgevoerd in glas, door een metalen frame omlijst. Na een maand was het werk vernield en is het verplaatst naar een gevel aan de Langenhorst om de hoek van het plantsoen.
Zijn bewondering voor Van Tijen deelde Ad met Jan Franken, een woningcorporatie-man van de oude stempel. Franken behoorde net als Ad tot een van de vroegste bewoners van Zuidwijk. In de loop der jaren had hij meerdere kunstprojecten van de grond weten te krijgen. Toen Van Tijens portiekflats De Burgen ten bate van de economische vooruitgang en het lonken naar de middenklassen onder de slopershamer dreigden te bezwijken vroeg hij Ad om hulp. “Dit kunnen we toch niet zomaar laten gebeuren,” zei Franken. “Kan jij geen gebaar maken? Kan jij niet iets met die stalen leuningen uit de trappenhuizen?” Ad stelde als voorwaarde dat het kunstwerk geheel naar zijn inzicht vorm zou krijgen. “Geen figuratie, geen details maar puur constructivistisch, een één op één reconstructie van het leuningenpatroon met als enige belettering TOEKOMST.” Opdrachtgever Vestia ging akkoord en Ad ging aan de slag met behulp van leerlingen van het Albeda College. In 2011 werd het tien meter hoge kunstwerk op de rotonde Slinge/Langenhorst onthuld. Het was Jan Franken niet vergund de onthulling mee te maken, hij overleed in de zomer van 2008. In de geest van Willem van Tijen en Jan Franken stelde Ad: “Het beeld Toekomst is een opgestoken middelvinger naar al dat hedendaags geleuter over de onmogelijkheid van een maakbare wereld.”3
In 2008 richt hij samen met schrijver/columnist Jan Oudenaarden het ‘Comité Zuid Is Van Ons’ op. ‘Het comité vindt de tijd gekomen zich te mengen in het geweld van plannenmakerij voor Zuid’, schrijven ze in een eerste voorstel aan het kunst- en cultuurprogramma van Pact op Zuid 4. Dit voorstel behelst het idee een kunstwerk ter nagedachtenis aan de dichter/schrijver Cornelis Bastiaan Vaandrager op Zuid te realiseren. Het moest meer zijn dan een plaquette bij zijn geboortehuis en daarom stelt het comité dat de opdracht alleen kon worden toebedeeld aan Daan van Golden, “ook geboren op Zuid én de belangrijkste kunstenaar van Rotterdam”.
“De combinatie van Vaan en Daan zal voor Zuid iets opleveren dat zowel weerbaar als van waarde is”, luidt de slotzin van het schrijven.
Het voorstel werd niet gehonoreerd, maar nog in hetzelfde jaar en de navolgende jaren heeft het ‘Comité Zuid Is Van Ons’ verschillende initiatieven geëntameerd die wel tot resultaat hebben geleid.
“Op de bres voor historisch beeld” luidde de kop boven een artikel in De Havenloods in 2011 waarin werd bericht over de pogingen van het comité om het ‘iconische’ beeld De Lastdrager, een bronzen creatie van kunstenaar Han Rehm, dat in de jaren ‘90 na de sloop van Pakhuis Meesteren met de nieuwe eigenaar Steinweg verhuisde naar een anonieme locatie aan de Waalhaven, weer terug te plaatsen in de omgeving waar het vanaf de jaren vijftig had gestaan.
“Als je met de metro vanuit noord de tunnel uitkwam, was De Lastdrager het eerste wat je zag van zuid. Het stond aan een hoekgevel van Pakhuis Meesteren bij de Rijnhaven”, schetst Ad in het artikel. “Het beeld staat niet alleen symbool voor de wederopbouwgedachte maar vormt ook een eerbetoon aan de mensen die Rotterdam groot hebben gemaakt, de havenarbeiders!”
Vanaf 2008 had het comité verschillende partijen (incl. Steinweg) benaderd met het verzoek zich aan het voorstel te verbinden. Zowel Pact op Zuid als CBK Rotterdam reageerden positief en zegden toe het project onder hun hoede te nemen. Maar ook hier bleek de praktijk weerbarstig. Inrichtingsplannen rond het gebied Rijnhaven lieten niet toe dat een vergunning en een locatie konden worden toegezegd en het project werd in de wacht gezet. Drie jaar na zijn eerste aanzet achtte het comité de tijd rijp de pers in te schakelen en een oproep tot het publiek te richten om een breder draagvlak te bewerkstelligen. Dat heeft tot de nodige reuring geleid die wellicht is doorgedrongen tot de burelen van Steinweg. Eind 2013 schonk de nieuwe CEO van Steinweg een replica van het beeld aan burgemeester Aboutaleb waarop het stadhuis vervolgens aanklopte bij CBK Rotterdam om de (her)plaatsing van het beeld ten uitvoer te brengen. In november 2014 vond de onthulling van De Lastdrager plaats aan de Wilhelminapier/Rijnhaven door burgemeester Ahmed Aboutaleb, die in zijn toespraak refereerde aan de inzet van het ‘Comité Zuid Is Van Ons’.
Het laatste werk waar Ad de hand aan heeft gelegd is het portret van Johnny Hoes dat een maand na zijn overlijden als muurschildering in een ornamentlijst aan de Atjehstraat op Katendrecht is onthuld. In 2009 was al eens door de mannen van het comité de aandacht gevestigd op de slechte staat van sommige ornamentlijsten op Katendrecht en werd met CBK/BKOR van gedachten gewisseld over mogelijkheden van restauratie en eventuele nieuwe opties voor de invulling van de lijsten. Het besef dat de Katendrechtse identiteit leidend moest zijn stond in ieder geval al vast.
“En mocht Johnny Hoes worden geselecteerd dan houd ik me aanbevolen zijn portret te schilderen”, gaf Ad te kennen. De schildering is op basis van Ads vrijwel afgeronde schetsontwerp door Willem Kerssemeijer van Atelier Mineur op de gevel aangebracht en maakt deel uit van het CBK/BKOR project Kaapse kleur waarbij negen ornamentlijsten met daarin gerestaureerde en nieuwe schilderingen werden opgeleverd, met werken van onder andere Daan van Golden, Dolf Henkes, Louis van Roode en Wally Elenbaas.5
Op de dag van de afronding en viering van het project Kaapse kleur werd door Willem Kerssemeijer de laatste hand gelegd aan Ads bijdrage.
Noten:
2 CBK uitgave: Onze Stad, actieprogramma cultuurbereik 2009.
3 Gedeelten tekst Siebe Thissen: www.BKOR/Toekomst/Ad Schouten
4 Pact op Zuid 2007-2014. Samenwerkingsverband tussen Gemeente Rotterdam, deelgemeentes IJsselmonde, Charlois, Feijenoord en de vijf woningcorporaties Vestia, Woonbron, Com-Wonen, De Nieuwe Unie en WBR.
5.‘Kaapse Kleur’ CBK/BKOR project in samenwerking met Verhalenhuis Belvédère en bewoners.
Archiefmateriaal; met dank aan Marian Schouten-Walraven, Jan Oudenaarden/Comité Zuid is van ons, Frank Taal Galerie.
