Het is een bijzonder jubileumcadeau. Stichting KunstWerkt Schiedam krijgt komend voorjaar de beschikking over het voormalige postkantoor aan de Lange Nieuwstraat 191. Er zullen meer activiteiten mogelijk zijn dan op de huidige locatie aan de Boterstraat.

Het geeft KunstWerkt nieuwe perspectieven. Langere openingstijden. Interactie met andere disciplines (dans, fotografie, literatuur). Contact zoeken met jonge kunstenaars. Samenwerking met het Stedelijk Museum Schiedam. Het bestuur werkt aan een projectplan 2022-2026. Tijd voor nieuw elan.

Daar zag het anderhalf jaar geleden even niet naar uit. Met het 30-jarig bestaan in aantocht kwam er de onverhoedse mededeling dat de stichting de expositieruimte aan de Boterstraat 81 moest verlaten, omdat de gemeente Schiedam in dit stukje binnenstad tot herontwikkeling wil komen. Drie middagen in de week ontvangt KunstWerkt er sinds 2016 bezoekers voor de door de deelnemers zelf ingerichte thematentoonstellingen. Bij de meeste exposities worden ook gastkunstenaars van buiten KunstWerkt uitgenodigd om mee te doen. Dit borgt de interactie met de creatieve buitenwereld. Er zijn doorgaans gloednieuwe kunstwerken te zien, speciaal vervaardigd rond het thema van die maand, zoals laatst de boodschap om aardig te zijn voor de aarde. Kunstenaars riepen op een eind te maken aan de verwoesting van landschap en milieu. Zeer maatschappelijk geëngageerd.

Gezellig en frivool

Ruimte in Beweging heet het pand aan de Boterstraat en KunstWerkt huurt er een deel van voor de exposities. In een zaal erachter geeft Liat Magnezy les in dans en choreografie. De beschikbaarheid van Ruimte in Beweging was een geschenk uit de hemel, nadat KunstWerkt in 2015 de huur van Pand Paulus aan de Korte Haven 125 zag opgezegd. Bijna twintig jaar, sinds de restauratie van dit monument door Stichting Stadsherstel Schiedam in 1996, gebruikte KunstWerkt de vertrekken op de begane grond van Pand Paulus. Bij mooi weer verplaatste het publiek zich grotendeels met hapje en drankje naar buiten. Het was gezellig en frivool aan de Korte Haven.

KunstWerkt kon nieuwe expositieruimte vinden bij Ruimte in Beweging. Subsidies en donaties waren echter niet meer vanzelfsprekend en de stichting kwam in een crisis te verkeren. Er werd zelfs over opheffing gesproken. Een aantal deelnemers onder aanvoering van Aldo Hoeben en Rob van der Ven vond dat doodzonde en spande zich in om de boel overeind te houden. In 2017 werden nieuwe bestuursleden aangetrokken. Arjen Baas, bekend van de Kunstroute Kralingen-Crooswijk, werd gevraagd als voorzitter. “Ik voelde me vereerd. Onregelmatig ging ik naar openingen en ik vond het een goeie, inspirerende club,” zegt Arjen Baas.

Petra van der Ham werd secretaris. Ze had managementervaring opgedaan bij het Vredespaleis in Den Haag en de Universiteit van Tilburg en organiseerde cultureel-maatschappelijke projecten in Rotterdam-Noord. In 2005 was ze met Hans Walgenbach en Hein van Haaren als bestuurslid betrokken bij de plaatsing van een watertank op de woontoren Montevideo op de Wilhelminapier in Rotterdam. Ze is momenteel officemanager bij De Ketelfactory en deed vrijwilligerswerk in het Stedelijk Museum Schiedam. Ze wist dat Schiedam bekende kunstenaars telt. “Ik kende Schiedam meer als kunstenstad dan als jenever- of molenstad,” zegt ze.

Expositie zelf een kunstwerk

Andere nieuwe bestuursleden werden Mirjam Boomert en Frans Huisman, beiden beeldend kunstenaar – dat is een tamelijke luxe, dat kunstenaars een bestuursfunctie aanvaarden. Het nieuwe bestuur wist KunstWerkt een nieuwe toekomst te geven, mede dankzij het feit dat Ruimte in Beweging de mogelijkheid bood om grotere exposities te houden dan in Pand Paulus. Er kwam een nieuwe formule. Uit eigen gelederen – KunstWerkt telt ongeveer vijftig deelnemers – werd telkens een curator uitgenodigd die de volgende thematentoonstelling voorbereidde en andere kunstenaars erbij betrok die met nieuw werk kwamen. “Dat maakte elke expositie zelf tot een kunstwerk,” zegt voorzitter Arjen Baas. “Ik was soms verbaasd met hoeveel gedrevenheid aan die exposities werd gewerkt. Daar zit steeds veel passie in.”

Er werd een Raad van Advies ingesteld. Partnerschap en samenwerking werden belangrijk. Het Stedelijk Museum Schiedam kwam ‘op bezoek’. Tijdens de coronacrisis waren er minder exposities te bezoeken, maar KunstWerkt presenteerde zich op andere manieren, niet zonder succes.

De aankondiging eind 2020 dat de gemeente aan de Boterstraat gaat slopen kwam dus hard aan. Henk Jan Hollander bood een helpende hand. De projectontwikkelaar en investeerder is eigenaar van NL-Development en samen met Peter van Dilst van 2d vastgoed realiseert hij de nieuwbouw tussen de Lange Nieuwstraat en Nieuwe Haven achter de Oranjestraat. Het Blauwhuis en het vroegere postkantoor aan de Lange Nieuwstraat maken deel uit van de planontwikkeling. Henk Jan Hollander vond dat een culturele bestemming van het postkantoor een verrijking van de stad Schiedam kan zijn. Het resulteert erin dat in maart 2022 zowel KunstWerkt als De Fotowerkplaats en Magnezy Dance Productions er de grote ruime vertrekken in gebruik kunnen nemen en ook geregeld zullen samenwerken. Een prachtlocatie met de Plantage als voortuin. KunstWerkt verzekert zich van een nieuwe toekomst.

Activistische beginperiode

Was het bij de oprichting in 1991 zo ook de bedoeling? Van de voorbereidingsgroep van vijf Schiedamse kunstenaars is Sjef Henderickx de enige die al die dertig jaar deelnemer is gebleven. Inge van Haastert kijkt met nostalgie terug naar de activistische beginperiode, toen Chris Dercon van het toenmalige Witte de With bij KunstWerkt in gesprek ging met Diederik Kraaijpoel die een bestseller over moderne kunst had geschreven; Kraaijpoel was een uitgesproken tegenstander van veel tendensen in de moderne kunst en zelf een figuratief schilder.

Conny Jansen Danst kwam optreden. Er werd een kunstbeurs gehouden in het Stedelijk Museum Schiedam. Inge van Haastert: “Er waren mensen actief met een scherp gevoel voor kunst en tijdsgeest. Er werden curatoren van buiten aangetrokken die voor een spannende programmering zorgden. Slechts een paar keer per jaar exposeerden ‘eigen’ mensen. Dat waren dan ook wel gelijk fijne tentoonstellingen zoals van Michel Snoep die de expositie ‘Zo leer je vogelkunst kennen’ maakte. Er hoorde een mooie catalogus bij met daarin de afbeeldingen van plakplaatjes, vergelijkbaar met de vogelboeken van weleer en de recente buurtplaatjesactie van het museum.”

Bakkers of slagers

KunstWerkt had ups and downs en Inge van Haastert zegde haar lidmaatschap op, maar keerde na enkele jaren terug als deelnemer. Medeoprichters Peter Hellemons, Martin Moesman en Henny van Leeuwen – bedenker van de naam KunstWerkt – haakten af en keerden niet terug. “Ik ben inmiddels al een jaar of zeven geen lid meer,” zegt Henny van Leeuwen. “Ik volg KunstWerkt niet intensief, weet wel wat ze doen. De thematische tentoonstellingen waarbij telkens dezelfde kunstenaars te zien zijn overtuigen mij niet. Het zijn bakkers die ook slagers zouden kunnen zijn. Het is jammer dat KunstWerkt galerietje is gaan spelen. Daar gaat veel energie in zitten. Het heeft de stichting veel slagkracht gekost en de exposities verrassen niet echt.”

“In de begintijd waren we allemaal jonger. Twintigers, dertigers. De gemiddelde leeftijd bij KunstWerkt is nu halverwege de vijftig,” zegt Inge van Haastert. “Op een gekke manier is KunstWerkt qua leeftijd en mentaliteit meegegroeid. Dat vind ik wel eens jammer. Ik zou graag weer eens echt verrast worden met iets spannends, iets dynamisch.”

De medeoprichtster vindt dertig jaar later wel dat de stichting een goed geoliede organisatie is met een bestuur dat niet alleen van kunst houdt, maar ook van de kunstenaars. “Kom daar maar eens om, vandaag de dag.”

Niet veel kunstenaarscollectieven

KunstWerkt heeft de laatste jaren aan bekendheid gewonnen, zeker in Schiedam zelf, maar door de deelname van kunstenaars uit onder andere Vlaardingen en Rotterdam ook daarbuiten. Er is een verantwoorde programmering en enkele kunstenaars houden zich vrijwillig bezig met de website, social media en inrichting van de exposities met verplaatsbare muren en verlichting. Het is eigenlijk bijzonder dat KunstWerkt nog bestaat. Er zijn niet veel kunstenaarscollectieven in Nederland. Den Haag kent het aloude Pulchri, in Dordrecht heb je Pictura. Een kunstenaarsvereniging als De Illusie heeft in de jaren negentig in het Rotterdamse Scheepvaartkwartier maar een paar jaar bestaan. Schiedam heeft een kunstclub in huis die het grote Rotterdam niet heeft.

Had KunstWerkt meer belangenbehartiger moeten zijn die opkomt voor de kunstenaars die in Schiedam hun atelier dreigen kwijt te raken? Dat zou ongetwijfeld ten koste gaan van andere doelstellingen en bovendien hebben de betrokken kunstenaars zelf actie ondernomen om niet dakloos te raken. Wel heeft het bestuur van KunstWerkt een bijeenkomst belegd waar de nieuwe directeur Olof van de Wal van Stichting Kunstaccommodatie Rotterdam (SKAR) kwam vertellen hoe het in Rotterdam gaat met werkruimtes voor de creatieve sector. “Ik voelde op dat moment vanuit de kunstenaars niet de urgentie dat KunstWerkt in actie zou moeten komen,” zegt Arjen Baas.

Mix van de kunsten

Petra van der Ham en hij zien wel de noodzaak om op andere fronten meer te ondernemen, meer dan het organiseren van tentoonstellingen. “Jonge kunstenaars manifesteren zich op een heel andere manier, bijvoorbeeld digitaal of in popupwinkels. Het is spannend als je hun manier van werken weet te combineren met andere vormen van kunstpresentatie,” zegt Petra van der Ham. Daarmee zou KunstWerkt meer doelgroepen kunnen bereiken. Het geeft meer interactie en straks, eenmaal gevestigd in het oude postkantoor, zullen er meer activiteiten kunnen plaatsvinden met uitgebreidere openingstijden.

“We zoeken synergie met representanten uit andere culturele disciplines, bijvoorbeeld de dans en de fotografie. We worden tenslotte buren van Liat Magnezy en De Fotowerkplaats. Maar denk ook aan de literatuur en film. Wij hebben al SAGE in huis, het dichterspaar Saskia van Herwijnen en Gerrit van Schuppen. Een mix van beeldende kunst en andere kunsten lijkt me heel avontuurlijk,” zegt Arjen Baas. “Het zou zomaar kunnen gaan bruisen.”