Wildernis langs het spoor

Op een strook van zo’n tweehonderd bij vijfentwintig meter, ingeklemd tussen spoor en Essenburgsingel, is een uniek stukje natuur ontstaan. Eigenlijk uniek zonder bijzonder te zijn. Omdat de natuur hier deels zijn gang kan gaan, zijn allerlei typische, maar voor Rotterdam steeds zeldzamer wordende, flora en fauna te vinden. Buurtbewoners Philip Kuypers en Catharine Visser behoren tot de initiatiefnemers van de Spoortuin. Ze laten een uit de kluiten gewassen wilg van zo’n twintig meter hoog zien. Kuypers: “Bijna nergens in de stad worden ze zo hoog meer. Maar deze dus wel. En mede omdat deze wilg zo groot is, zitten er veel insecten in die spechten aantrekken die weer gaten in de stam maken waar vleermuizen in terecht kunnen.” Als we verder door de tuin lopen zien we bijenkasten, een boomhut, een veld met brandnetels en een Kaukasische Vleugelnoot. Kuypers: “Het is een tamelijk agressieve, invasieve soort deze Vleugelnoot. Uiteraard niet inheems! Over een aantal jaar kan hij de hele tuin domineren. Maar voorlopig laten we deze en andere maar even staan. Een van de vrijwilligers zit bij de Bomenridders en zij kappen liever geen bomen.” Lachend: “Proberen dingen gewoon hun gang te laten gaan past ook meer bij de tuin.” 

Gedeeld eigenaarschap

Een ander deel van de Spoortuin is ingericht met moestuinen. Catherine Visser vertelt over de wijze waarop buurtbewoners zich de lapjes grond hebben toegeëigend: “Iedereen gaat natuurlijk vooral alleen over zijn eigen stukje. Maar soms helpen we elkaar door elkaars tuintje bij te houden wanneer dat nodig is. Dat is heel mooi om te zien. Bovendien let iedereen erop dat de boel netjes blijft. Sommigen van ons zijn daar ontzettend fel op.” 

Binnenkort zullen ook leerlingen van de Praktijkschool aansluiten en een deel van hun lesprogramma invullen met werk in de Spoortuin. Zoals bij andere onderdelen in de Groene Connectie komt er een nieuwe maatschappelijke partij bij. En ook die wordt weer onderdeel van het gedeelde eigenaarschap dat kenmerkend is voor stadslabs als deze. 

Het is een heel bijzondere vorm van eigenaarschap die zich misschien alleen kan handhaven zonder directieve sturing van één partij. Visser: “Er is hier geen voorzitter ofzo. We vinden juist gelijkwaardigheid belangrijk. Ik geloof ook d at alleen dan een sfeer van wederkerigheid met de plek kan ontstaan. Mensen komen hier bij wijze van spreken niet alleen om een ervaring te consumeren, maar ook om de omgeving te helpen maken waarin ze zich prettig voelen.” 

Kwetsbaar

Zoals de Spoortuin laat zien, verenigt de Groene Connectie allerlei kwetsbare onderdelen van de stad. Van psychiatrisch patiënten tot langdurig werklozen en van vleermuizen tot bonte spechten. Een stadslab als de Spoortuin is bovendien op zich al buitengewoon kwetsbaar. Het kan immers alleen bestaan bij de gratie van een gemeente Rotterdam die toestemming blijft geven voor het gebruik van de grond. Er is juridisch gezien geen sprake van eigenaarschap. Wat zou er gebeuren na een of andere calamiteit in de tuin? Een bejaarde die struikelt over een boomstronk, op een plek onbereikbaar voor hulpdiensten? Of een puber die onder invloed over het hek klimt, het spoor op? Hoe voor de hand liggend het ook mag klinken: vertrouwen en goede samenwerkingsrelatie zijn essentieel voor het voortbestaan van de Spoortuin zoals die nu wordt vorm gegeven. 

Terwijl we in gesprek zijn, komt een wat norse meneer van het beveiligingsbedrijf langs dat namens ProRail mede toezicht houdt op het gebiedje omdat het direct aan het spoor ligt. Op een wat geërgerde toon beklaagt hij zich over blowende jongeren, een meter of vijftig verderop. Visser belooft hem straks even te gaan kijken en de jongens aan te spreken. Visser: “Hij is er elke dag wel een keer. En die jongens ook. Maar wij kennen ze en kunnen ze gewoon aanspreken wanneer dat nodig is. Intussen hebben de gemeente en ProRail er gelukkig vertrouwen in gekregen dat wij goed voor het gebied zorgen.” 

Beschermd door onweerstaanbare verleidelijkheid 

Het belang van de gemeente en ProRail gaat hier misschien verder dan het (gratis) toezicht dat door vrijwilligers kan worden vormgegeven. Gebleken is dat veel organisaties zich graag willen associëren met de Groene Connectie. Duurzaamheid en ‘groen’ zijn in de mode, net als de waardering voor burgers die hun directe leefomgeving willen verbeteren. Maar uniek aan deze initiatieven is de ‘sociale’ insteek, met name door de wijze waarop ze aansluiten bij welzijnswerk. Robbert de Vrieze spreekt in dit kader van een “onweerstaanbare verleidelijkheid voor de systeemwereld”. Het stemt op zich optimistisch over de toekomst van het lint van groene stadslabs. Een belangrijk deel ervan schuurt langs het Vierhavengebied. Alsof een nieuwe Kop van Zuid gebouwd moet worden kunnen we daar de komende decennia enorme ontwikkelingen verwachten. De systeemwerelden van overheid en projectontwikkelaars zal vroeg of laat eigendom gaan opeisen van groene zones waar de Groene Connectie uit bestaat. Hoe zal dat aflopen? Kuypers: “We zien dat op zich wel met vertrouwen tegemoet. Helemaal aan de andere kant van Delfshaven, bij de Coolhaven, is bijvoorbeeld woningproject Little C gepland. Onderdeel van hun plannen is een ‘groene boulevard’. De ontwikkelaar heeft ons benaderd en zou graag zien dat de Groene Connectie via die boulevard door het gebied gaat lopen.” Interessant genoeg zijn in de directe omgeving onder meer het Leger Des Heils en het Erasmus MC gevestigd. In navolging van de andere projecten in de Groene Connectie komt daar misschien een prachtig nieuw stadslab uit. •

-------

Het initiatief voor het oprichten van de Spoortuin werd in 2012 genomen door een groep buurtbewoners toen bekend werd dat de gemeente Rotterdam (de eigenaar van de grond) het gebied onvoldoende kon beheren. Het plan van de buurt was het bieden van “een woest stukje natuur en een grote groentetuin in het centrum van Rotterdam. Een plek om te spelen, wandelen, oogsten en samen te komen”, zoals ze zelf op hun website schrijven. Bijzonder genoeg hadden de betreffende buurtbewoners zich al georganiseerd om de bouw van een C2000-mast tegen te gaan. Die mast kwam er uiteindelijk toch en markeert zo ongeveer de plaats waar je de tuin vanaf de Essenburgsingel-zijde betreden kunt. De Spoortuin van ongeveer anderhalve hectare loopt van daar langs het spoor zo’n 400 meter door tot aan de ’s Gravendijkwal. 

Misschien is Delfshaven wel het meest sociaal- geëngageerde stadsdeel van Rotterdam. Als je kijkt naar alle initiatieven waar wijkbewoners een rol in spelen zeker. Er zijn er zelfs zoveel van dat een aantal zich samen kan presenteren als één initiatief: de Groene Connectie. Het is een groen lint van acht kilometer dat door Rotterdam West loopt. Initiatiefnemer Catherine Visser: “We zijn een sociaal en groen netwerk dat het potentieel heeft om uit te groeien tot een structurerend element in stad. Kenmerkend voor onze aanpak is het belang van gemeenschapsgevoel en het idee dat iedereen zijn eigen context kan maken.” Naast buurtbewoners gebruiken cliënten van zorg- en welzijnsorganisaties de parken en tuinen om er onder meer vrijwilligerswerk te doen. Zo kan de Groene Connectie onder meer helpen bij het vinden van aansluiting bij ‘de maatschappij’ voor wie dat niet zo vanzelfsprekend is. Een voorbeeld dat de afgelopen jaren veel ruchtbaarheid kreeg, was de Voedseltuin bij de Keileweg, een onderdeel van de Rotterdamse Voedselbank. Mensen die elders niet aan het werk konden, vonden daar een werkplek en hielpen zo heel concreet huishoudens die in armoede leven. Op vergelijkbare wijze maken nu onder meer CVD, Bavo en Maasdelta zich sterk om cliënten deel te laten nemen aan de ongeveer twintig groene stadslabs langs de groene route.